मानवाच्या इतिहासाकडे पाहिलं तर त्यात दोन ठळक गोष्टी आढळतात, भव्य कला आणि अभूतपूर्व अभियांत्रिकी कौशल्य. आज आपण अभियांत्रिकी दिन साजरा करीत असताना, आपल्या देशातील सर्वात अद्भुत अभियांत्रिकी चमत्कारापैकी एक – एलोऱ्याचे कैलास मंदिर याचा उल्लेख टाळणे शक्यच नाही.
एलोरा येथील हे मंदिर केवळ धार्मिक स्थळ नाही, तर मानवाच्या कल्पकतेला, चिकाटीला आणि अद्वितीय कर्तृत्वाला सलाम करणारे एक सजीव उदाहरण आहे. जगभरातील इतिहासकार, वास्तुविशारद आणि शास्त्रज्ञ आजही या मंदिराकडे आश्चर्याने पाहतात.
खडकातून उभे राहिलेले देवालय
आपण पाहिलेल्या बहुतेक मंदिरांची बांधणी वीट, दगड किंवा मातीच्या गोट्यांपासून झालेली असते. पण कैलास मंदिर याला अपवाद आहे. ते कोरून तयार करण्यात आले आहे तेसुद्धा एकाच खडकातून!
इ.स. ८व्या शतकात राष्ट्रकूट राजा कृष्ण प्रथम याने या देवळाचे काम सुरू केले. परंतु येथे अद्वितीय बाब अशी की, अभियंत्यांनी मंदिर वरून खाली कोरायला सुरुवात केली. सामान्य पद्धतीने पायाभरणी करून रचना उभारली जाते, तर इथे उलट, वरून छत तयार करून नंतर हळूहळू खाली जात संपूर्ण वास्तू घडविली गेली.
या पद्धतीने काम करणे म्हणजे एक प्रकारचे जिवंत गणित होते. एक चुकलेला घाव संपूर्ण रचनेला धोका पोहोचवू शकला असता. तरीही अभियंत्यांनी अविश्वसनीय अचूकता राखून मंदिर साकारले.
संकल्पना आणि सृजनशीलता
कैलास मंदिराच्या रचनेत आपण पाहतो की, धर्म, कला, शिल्पकला आणि अभियांत्रिकी यांचा अप्रतिम संगम घडला आहे. २०० फुटांपेक्षा जास्त लांबीचे आणि १०० फुट उंचीचे हे देवालय पाहताना प्रश्न पडतो की त्या काळी हे कसे शक्य झाले असेल?
मंदिरातील प्रत्येक शिल्प ही त्यांची कल्पनाशक्ती, गणिती अचूकता आणि कलात्मक दृष्टी यांची साक्ष देतात. देवदेवतांची मूर्ती, रथाच्या आकारातील शिल्पं, भव्य मंडप—हे सर्व एकाच खडकातून कोरलेले आहे हे लक्षात आलं की आपोआपच आदराची भावना जागृत होते.
अभियंत्यांसाठी प्रेरणास्थान
आजच्या काळात आपल्या हातात यंत्रसामग्री, संगणक, सॉफ्टवेअर, रोबोटिक्स असे अत्याधुनिक साधनसामग्री उपलब्ध आहे. पण त्या काळी तंत्रज्ञानाची इतकी साधने नसतानाही, अभियंते आणि कारागीरांनी केवळ मानवी बुध्दीची ताकद आणि कौशल्याची जिद्द यांच्या आधारावर अशी अमर निर्मिती केली.
यातून प्रत्येक अभियंत्याने शिकण्यासारखे आहे की सृजनशीलता म्हणजे केवळ साधनांवर अवलंबून राहणे नव्हे, तर विचारांना कृतीत उतरवणे.
आजच्या अभियंत्यांनी आपल्या प्रकल्पांमध्ये सामाजिक दृष्टीकोन ठेवला पाहिजे. केवळ यांत्रिक शोध किंवा नवनवीन साधनं निर्माण करणं पुरेसं नाही, तर ती साधनं मानवकल्याणासाठी उपयोगी पडली पाहिजेत.
अभियांत्रिकी दिनाचे महत्व
दरवर्षी १५ सप्टेंबरला आपण अभियांत्रिकी दिन साजरा करतो. हा दिवस भारतरत्न मोक्षगुंडम विश्वेश्वरय्या यांच्या जयंतीचा दिवस आहे. त्यांनी जलव्यवस्था, पूल, धरणे आणि नगररचना यामध्ये क्रांतिकारी योगदान दिले. त्यांच्या कल्पकतेमुळे मैसूरमधील कृष्णराजसागर धरणासारखी अद्वितीय निर्मिती साकार झाली.
त्यांच्या कार्यातून एक संदेश मिळतो तो म्हणजे अभियंता केवळ वस्तू तयार करणारा नाही, तर भविष्य घडवणारा शिल्पकार आहे.
कैलास मंदिर आपल्याला शिकवते—
-
कल्पना मोठी ठेवा.
-
कष्टाची भीती बाळगू नका.
-
तंत्रज्ञानापेक्षा कल्पनाशक्ती महान आहे.
-
समाजहिताचा विचार हा अभियंत्याचा खरा धर्म आहे.
आजचे अभियंते पायाभूत सुविधा, पर्यावरणपूरक प्रकल्प, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, अंतराळ संशोधन—या सर्व क्षेत्रांमध्ये काम करत आहेत. पण यशाची खरी किल्ली आहे ती सृजनशील विचारसरणी आणि समाजासाठी समर्पण.
एलोऱ्याचे कैलास मंदिर हे केवळ एक धार्मिक स्थळ नाही; ते एक जीवंत अभियंता विद्यालय आहे. जेव्हा जेव्हा आपण ते पाहतो, तेव्हा आपल्या डोळ्यांसमोर उभा राहतो तो केवळ दगड नव्हे, तर मानवी मनाचा विजय.
अभियांत्रिकी दिनी, आपण सर्व अभियंत्यांना आणि त्यांच्या अप्रतिम कल्पनाशक्तीला सलाम करतो. आणि एकाच वेळी, कैलास मंदिराच्या रूपाने आपल्याला दिलेला संदेशही लक्षात ठेवतो—
“खरी अभियांत्रिकी म्हणजे अशक्याला शक्य करून दाखवणे.”
Though your like is single it's valuable to us.
Click on below given title to switch our FB page and like it now.
MORE HELPFUL COURSES
Know more about Spoken English Class online/offline
Admissions open for year 2025-26
Comments
Post a Comment